منطقه حصار برای نخستین بار توسط اریخ اشمیت از دانشگاه پنسیلوانیا در سال ۱۳۱۲ مورد کاوش قرار گرفت. در این حفاری اشمیت به سه دوره در تپه حصار دست یافت و کاوش‌های تدفین را انجام داد. یکی از معروف‌ترین ساختمان‌های حصار در شمال خط راه آهن قرار دارد که با خاک سرخ رنگ خود نظر اشمیت را جلب کرد. او به ساختمانی دست یافت که بر اثر به آتش کشیده شدن از میان رفته بود و این ساختمان مهم‌ترین بخش حصار است که مشخص نیست توسط حمله کدام یک از مهاجمان از میان رفته است. در کاوش های اشمیت در این ساختمان مقادیر فراوانی اشیای طلایی، نقره‌ای، سربی و انواع زیادی مهرها به همراه 11 جسد سوخته مچاله شده و صدها پیکان سنگی به‌دست آمده که نشان از یک جنگ خونین دارد. آنچه در مورد تپه حصار اهمیت دارد گورهای مملو از اشیای مفرغی، دستبند، طلا و سنگ لاجورد در گور زنان است، درحالیکه تمام قبرهای مردها یا خالی است یا تنها دارایی آنها یک کاسه سفالی بوده است. می توان چنین نتیجه گرفت که جامعه چهار هزار سال پیش تپه حصار زن سالاری و ثروت جامعه در دست زنان بوده است.
متاسفانه احداث راه‌آهن سراسری در دوره پهلوی اول این تپه بسیار مهم تاریخی و باستانی را به دو بخش تقسیم کرد. سال 1355 باردیگر دو بخش تپه مورد حفاری و کاوش قرار گرفت اما تعریض ریل راه آهن تهران – مشهد در سال73 بهانه ای شد برای شروع کاوشی دوباره در دل تپه های تاریخی حصار دامغان.
گرچه نشانه‌های وجود تمدن چندهزار ساله حصار سال‌ها زینت‌بخش موزه‌های بسیاری در ایران و سراسر جهان بوده و است، درکاوش اخیر از دل حصار مادر جوانی کشف شد که هیچ گاه فرصت در آغوش گرفتن فرزندش را نیافت. جدا از مباحث تخصصی باستان‌شناسی و ارزش اثر از منظر بررسی شیوه تدفین در بیش از 4هزار سال پیش، ویژگی‌های ژئومورفولوژیکی خاص منطقه سبب شده اسکلتی بسیار سالم و یکپارچه از نمایش مرگ مادری هنگام زایمان همراه با زیورآلات و اسباب و وسایل مورد نیاز در زندگی بعدی، بانوی حصار را به اثری منحصر‌به‌فرد و شاخص بدل کند.
برای نمایش این اثر با ارزش و خاص موزه باستان شناسی گرمابه پهنه واقع در تکیه پهنه سمنان یادگاری از عصر تیموری در قلب بافت تاریخی شهر در نظر گرفته شد. اما جابه‌جایی عظیم مادر و کودک 4هزارساله خود چالش بزرگی پیش روی کارشناسان میراث فرهنگی و گروه باستان شناسی بود. در نهایت تصمیم بر آن شد که گور همراه با خاک اطراف به صورت یگپارچه و کامل قالب سازی و جدا شود. با توجه به اینکه موزه در بافت تاریخی شهر و بازار سرپوشیده قراردارد این جابه جایی عظیم تنها با همراهی 15تا 20 کارگر و تعداد زیادی میله داربست به‌عنوان بستری برای کشیدن این گور سنگین میسر شد. ابعاد قالب به گونه ای بود که برای جابه جایی مجبور به تخریب بخشی از دیوار خزینه آب سرد حمام شدند و سرانجام با تلاش و مراقبت بسیار بانوی حصار در کنار فرزندش در گوشه‌ای از این حمام تاریخی برای همیشه آرام گرفت.
* گزارش از هدی طالبیان، کارشناس گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان
انتهای پیام/
